TEKERLEMELER
OYUN TEKERLEMELERİ
TEKERLEMELİ OYUNLAR
Bu tür oyunlarda, sözlerle hareketler bir aradadır. Sözlerin çocuklarca yaratılmış ezgileri vardır.
Hareketler bu ezgiler eşliğinde yapılır.
Tekerlemeli oyunların büyük bölümü kuşaktan kuşağa geçerek günümüze kadar ulaşmışlardır. Yeni
yetişenler, istekle ve yanlışsız oynayarak bu tür oyunları daha da geliştirebilirler. Oyunlara yeni
renkler, yeni ezgiler katabilirler.
Birbirimizi tanımanın en iyi yolu oyunlardır. Mızıkçılık etmeden, tekerlemeli güzel bir oyuna ne
dersiniz? Haydi öyleyse oyun başına...
EBE ÇIKARMA
Oyuncular halka şeklinde dizilirler. Sözlere uygun olarak ritmik hareketlerle ebenin ilgisini
çekmeye çalşırlar. Bu ritmik hareketler; halkada elele tutuşarak dönme, eller belde halka içine ve
dışına yürüme şeklinde olabilir. Bu sırada ebe aşağıdaki tekerlemeyi söyler:
Üşü-düm üşü-düm-daldan-elma-düşürdüm
El-mamı-yedi-ler-bana-cüce-dedi-ler
Cüce-likten-çık-tım-Beyoğ-luna-git-tim
Bey-oğlu-has-ta-çor-bası-tas-ta
Püs-külü-ma-vi-ina-dına-ka-vi
Gel-çık-bal-çık-ben-çık-tım
Ebe olan oyuncu tekerlemenin son sözcüğü "çıktım" dediği anda kime değmişse, bu kez o oyuncu
ebe olur. Oyuna yeni ebeyle ve tekerlemenin yinelenmesiyle devam edilir.
AÇ KAPIYI BEZİRGÂNBAŞI
Oyuncular içinden iki elebaşı seçilir. Elebaşılar bir kenara çekilerek kendilerine birer isim alırlar.
Ancak diğer oyuncular elebaşı olan arkadaşlarının aldıkları isimleri bilmeyeceklerdir. Diyelim ki
elebaşlarından birisi "ayva" diğeri "nar" adlarını almış olsun.
"Ayva" ile "nar" karşılıklı durarak elele tutuşurlar ve kollarını kaldırarak bir köprü oluştururlar.
Diğer oyuncular bu dizilişi bozmadan aşağıdaki tekerlemeyi söyleyerek köprü altından geçerler:
"Aç kapıyı bezirgânbaşı, bezirgânbaşı..."
"Kapı hakkı ne verirsin? Ne verirsin?"
"Arkamdaki yadigâr olsun, yadigâr olsun."
Tekerlemede yer alan "Kapı hakkı ne verirsin?" sorusu elebaşılar tarafından sorulmaktadır. Kapı,
dizideki ilk oyuncu tarafından açtırılır. Ancak dizinin en arkasında yer alan oyuncu yadigâr
edilmiştir. Bunun için en arkada yer alan oyuncu köprü altından geçerken köprü indirilir ve kendisi
halkaya alınır. Bu oyuncuya ancak onun duyabileceği bir sesle:
- Ayva mı? Nar mı? diye sorulur.
O da aynı sessizlikte bu isimlerden birini söyler. Hangi ismi söylemişse onun arkasına geçer.
Oyuna dizi bitinceye kadar devam edilir. Daha sonra ortaya bir çizgi çekilir. Elebaşılar karşı karşıya
geçerler. Birbirlerini çekmeye başlarlar. Hangisi diğerini kendi tarafına çekerse, oyunu o taraf
kazanmış olur.
ÜŞÜDÜM ÜŞÜDÜM
Oyuncular iki gruba ayrılırlar. Gruplar karşılıklı olarak geniş kolda dizilirler. Aşağıdaki
tekerlemeyi söyleyerek birbirlerine doğru yürürler. Birinci grup yürürken, ikinci grup geriye doğru
gider. Tekerleme sonunda iki grup oyuncuları birbirlerine doğru yürüyerek sarılırlar.
I. grup:
- Üşüdüm üşüdüm a benim canım üşüdüm
II. grup:
- Kürkünü giy kürkünü giy a benim canım kürkünü giy
I. grup:
- Kürküm yok kürküm yok a benim canım kürküm yok
II. grup:
- Alsana alsana a benim canım alsana
I. grup:
- Param yok param yok a benim canım param yok
II. grup:
- Bulsana bulsana a benim canım bulsana
I. grup:
- Nereden nereden a benim canım nereden
II. grup:
- Saraydan saraydan a benim canım saraydan
I. grup:
- Asarlar keserler en güzelini seçerler
Gruplar üstlendikleri rolleri değiştirerek, tekerlemeyi yinelerler. Oyun böylece tekrar edilir.
YAĞ SATARIM BAL SATARIM
Oyuncular halka şeklinde dizilip otururlar. Aralarından birisi ebe seçilir. Ebenin elinde ucu
düğümlü bir mendil vardır. Elindeki mendili gizleyerek halka şeklinde dizilen oyuncuların etrafında dolanır. Bazen mendili bir oyuncunun arkasına bırakıyormuş gibi duraklar. Buna benzer hareketlerle oyuncuları şaşırtmaya çalışır. Oturanlar arkalarına bakamazlar. Ancak elleriyle yeri yoklayabilirler. Ebe olan oyuncu arkadaşlarının etrafında dönerken, bir taraftan da yandaki tekerlemelerden birini söyler.
Birkaç kez bu şekilde dolandıktan sonra elindeki mendili bir oyuncunun arkasına bırakır. Bunu fark eden oyuncu yerinden fırlar ve ebeyi kovalamaya başlar. Eğer kendi yerine oturmadan yetişirse,yerine oturana dek mendille ebenin sırtına vurur. Oyuncu mendili fark etmezse, halkayı dolanıp gelen ebe, yerdeki mendili alıp ona vurur. Bu kez arkasındaki mendili farketmeyen bu oyuncu ebe olur.
Oyun böylece devam eder.
Yağ satarım, bal satarım
Ustam ölmüş ben satarım
Ustamın kürkü sarıdır
Satsam on beş liradır
Zam-bak, zum-bak
Dön arkana iyi bak
Yağ satarım bal satarım
Ustam ölmüş ben satarım
Alacağına, bulacağına
Bir kaşık ayran
Yarın sabah bayram.
BİRDİRBİR
Bu oyunu erkek çocuklar oynar. Oyuncular 8-10 kişilik gruplara ayrılır. İçlerinden biri ebe seçilir.
Ebe olan oyuncu belden öne doğru eğilir, ellerini dizlerinin üzerine koyar. Diğer oyuncular da bu
arkadaşlarının üzerinden atlamak üzere art arda dizilirler.
İlk sırada yer alan oyuncu "Birdirbir" diyerek ellerini ebenin sırtına bastırıp üzerinden atlar. Diğer
oyuncular da onu izlerler. Ancak her biri sırasındaki yerlerine göre veya atlayış sırasına uygun
olarak:
- İkidir iki, kurnazdır tilki!
- Üçtür üç, ebelik güç!
- Dörttür dört, kuş gibi öt!
- Beştir beş, seni aldım eş!
- Altıdır altı, o şamarı kim attı!
- Yedidir yedi, elim sırtına değdi!
- Sekizim seksek!
- Dokuzum durak! diyerek ebenin üzerinden atlarlar.
Atlayan her oyuncu olduğu yerde durup kalır. Diğerleri onlara değmemeye çalışır. Bu nedenle ilk
atlayan oyuncular ellerinden geldiğince uzak mesafeye atlamaya çalışacaklardır.
Dokuzuncu oyuncudan sonraki oyuncular da atlama sırasında şunları söylerler:
- Onum orak, haydi oturak!
- On birim yağlı börek!
- On ikim tuzlu çörek!
Bu atlamalar sırasında, atlayan oyuncu duran bir oyuncuya değerse bu kez ebe kendisi olur. Oyun
böylece sürüp gider.
MENEKŞE
Oyuncular el ele tutuşarak karşılıklı dizilirler. Oyun sırası belirlendikten sonra söyleşme başlar:
- Oy menekşe menekşe
- Mendilin yere düşe
- Bizden size kim düşe
- Özlem düşe, tez düşe
Adı söylenen oyuncu koşar. Karşı diziden gözüne kestirdiği iki oyuncunun arasından geçmeye
çalışır. Bunun için kollarını havaya kaldırarak hızla indirir. El ele tutuşmuş iki oyuncuyu birbirinden
ayırır. Kendine yol açar. Bunu başardığında oyunculardan birini yanına alıp kendi grubuna döner.
Başaramazsa esir olur, karşı grupta kalır. Oyun böylece sürer. Karşı oyuncuları tüketen grup oyunu
kazanır.
EVELEME GEVELEME
Oyuncular 10-12'şer kişilik gruplara ayrılırlar. Grup içinden bir başkan seçilir. Diğer oyuncular el
ele tutuşarak halka oluştururlar. Başkan ortaya geçer. Oyuncular el ele tutuşmuş halde dönerken
aşağıdaki tekerleme söylenir.
Eveleme geveleme
Devekuşu kovalama
Çengi çember, miski amber
Tazı tuzu, kelemenin kızı
Ne zaman geldin, yazın geldim
Dizilelim, çözülelim
Bir tahtaya yazılalım
İncik boncuk, gel çık bal çık
Tekerleme söylenirken halka ortasında yer alan oyuncu da eli ile halkadaki oyuncuları
saymaktadır. Tekerleme bittiğinde en son kimi saymış ve göstermişse bu kez ebe o oyuncu olur.
Oyuna böylece devam edilir.
KUTU KUTU PENSE
Oyuncular daire şeklinde dizilirler. El ele tutuşarak bir yönde dönmeye başlarlar. Ancak
dönerlerken hep birden aşağıdaki tekerlemeyi söylerler:
Kutu kutu pense
Elmayı yerse
Arkadaşım Yıldız
Arkasını dönse
Tekerlemenin sonlarında oyunculardan birisinin adı geçmektedir. Adı geçen oyuncu, yüzünü halka
dışına döner ve yine arkadaşlarının ellerinden tutar. Bütün oyuncular bu şekilde arkalarını dönerek
oyuna devam edilir. Tüm oyuncuların yüzleri halka dışına baktığında, bu kez tekerleme:
Kutu kutu pense
Elmayı yerse
Arkadaşım Ceyda
Ön tarafa dönse
şeklinde söylenir. Oyuna böylece devam edilir.
HOPPACIK
Bu oyun da iki kişiyle oynanır. Oyuncular sırt sırta vererek kollarını kenetlerler. Sonra sırayla
eğilerek birbirlerini sırtlarına alırlar. Bu sırada karşılıklı olarak aşağıdaki tekerlemeyi söylerler.
- Gökte ne var?
- Gök boncuk.
- Yerde ne var?
- Yer boncuk.
- Dalda ne var?
- Elmacık.
- Babanın adı ne?
- Yusufçuk.
- Annenin adı ne?
- Fatmacık.
- Kaldır beni hoppacık.
Oyuncular, isterlerse tekerleme içindeki görev yerlerini değiştirerek oyuna devam ederler.
FIŞ FIŞ KAYIKÇI
Bu oyun iki kişiyle oynanır. Oyuncular oturarak el ele tutuşurlar. Kürek çekiyormuş gibi yaparak
birbirlerini çekerler. Bu sırada aşağıdaki tekerlemeyi söylerler:
Fış fış kayıkçı
Kayıkçının küreği
Hop hop eder yüreği
Akşama fincan böreği
Bizim evde et var
Bir yaramaz Tekir var
Tekir eti yerse
Annem beni döverse...
Tekerleme bittiğinde her iki oyuncu da ellerini gözlerine götürerek, ağlama taklidi yaparlar.
OYUNLA BİRLİKTE VEYA OYUN SONUNDA SÖYLENEN
DİĞER TEKERLEMELER
Ah benim turnam
Yeşil başlı turnam
Otur desem oturur
Kalk desem kalkar
Büzülüncü büzülür
Süzül desem süzülür
Ellerimizle şap şap şap
Ayaklarımızla rap rap rap
Bir sağa, bir sola
Dans edelim kol kola
Babam yoğurt getirdi
Kedi burnun batırdı
Kedi seni tutarım
Bıyığını yolarım
Aksaray'ın kilidi
Sana vuran kim idi
Amcam oğlu Musacık
Kolu budu kısacık
Şimdi gelir görürsün
Güle güle ölürsün
- Komşu, komşu!
Huuu!..
Oğlun geldi mi?
- Geldi.
- Ne getirdi?
- İnci boncuk.
- Kime kime?
- Sana bana.
- Daha kime?
- Kara kediye.
- Kara kedi nerde?
- Ağaca çıktı.
- Ağaç nerde?
- Balta kesti.
- Balta nerde?
- Suya düştü.
- Su nerde?
- İnek içti.
- İnek nerde?
- Dağa kaçtı.
- Dağ nerde?
- Yandı bitti
Kül oldu...
Yağ yağ yağmur
Teknede hamur
Tarlada çamur
Ver Allah'ım ver
Selli selli yağmur
Yağmur yağıyor
Seller akıyor
Arap kızı
Camdan bakıyor
Mustafa mistik
Arabaya kıstık
Bir mum yaktık
Seyrine baktık
Hacı nine kına döver
Ben bilirim kimi sever
Altın paşayı sever
Altın paşa çardakta
Gümüş yüzük parmakta
Minarede bir kuş var
Kanadında gümüş var
Eniştemin cebinde
Türlü türlü yemiş var
Yemişimi yediler
Bana cüce dediler
Vallahi yemem, billahi yemem
Ben bu işten vazgeçmem.
Top top kadife
Kızın adı Latife
Oturmuş halı dokur
İçinde bülbül okur
Bir tabak gülüm olsa
İki kardeşim olsa
Biri ay, biri yıldız
Biri oğlan, biri kız
Hastayım hasta
Canım ister pasta
Kalk gidelim dansa
Dansta yersin pasta
Kuzu kuzu me
Bin tepeme
Haydi gidelim
Ayşe Teyze'me
Saksağan sek sek
Kuyruğu tümsek
Kuyruğuna binelim
Bizim köye gidelim
Karga karga "gak" dedi
"Çık şu dala bak" dedi
Çıktım baktım o dala
Bu karga ne budala
Karga fındık getirdi
Fare yedi bitirdi
Onu tuttu bir kedi
"Miyav" dedi, "av" dedi
Gıt gıt gıdaaak
Yumurtam sıcaaak
İnanmazsan gel de bak
Evli evine
Köylü köyüne
Kimin evi yoksa
Sıçan deliğine